Stanowiska Bornholmu
Bornholm jest duńską wyspą położoną na Morzu Bałtyckim. Budują ją zarówno skały krystaliczne jak i osadowe. Skały krystaliczne stanowią starsze podłoże, i są głównie reprezentowane przez granity oraz skały metamorficzne: gnejsy i migmatyty. Z kolei skały osadowe reprezentują paleozoiczne piaskowce oraz łupki, a także osady mezozoiczno-kenozoiczne przykrywające starsze litologie.
Na wschodzie Bornholmu, w okolicach miejscowości Nexo, znajdowane są odsłonięcia gnejsów oraz migmatytów z Paradisbakkere. W ich obrębie występują ciała pegmatytowe, mogące koncentrować w sobie pierwiastki takie jak lit, cez czy tantal.
W południowej części Bornholmu dominują skały osadowe. W okolicy miejscowości Aakirkeby (położonej w centralno-południowej części wyspy) ulokowane jest NaturBornholm – geologiczne centrum edukacyjne.
Geologiczna mapa Bornholmu [zapożyczone z Jamorska i in., 2014]
Muzeum NaturBornholm [fot. Mateusz Wolszczak]
Kierując się na południe od NaturBornholm można natrafić na wyjątkowe formacje skalne. Najbardziej istotna dla geologów jest wychodnia granicy Tesseire’a-Tornquista, dzieląca Europę na dwie jednostki geologiczne: kraton wschodnioeuropejski (starszy) oraz platformę zachodnioeuropejską (młodszą), reprezentowane w odsłonięciu przez gnejsy (należące do kratonu wschodnioeuropejskiego) oraz piaskowce (należące do platformy zachodnioeuropejskiej). Reprezentują one dwa dawne kontynenty: Baltikę oraz Awalonię, które powstały kolejno 1.8 miliarda oraz 400 milionów lat temu. Możliwe jest zatem w tym miejscu stanięcie na dwóch kontynentach, odległych w czasie o ponad miliard lat (co uczyniliśmy na jednym ze zdjęć poniżej).
Stanowisko granicy Teisseire’a-Tornquista [fot. Mateusz Wolszczak]
Wrocławscy geolodzy rozpięci pomiędzy Baltiką i Awalonią [fot. Tomasz Rożek]
Odsłonięcie łupków ałunowych na Bornholmie [fot. Mateusz Wolszczak]
Idąc dalej na południe, natrafić można na kompleks wczesnopaleozoicznych łupków organicznych, zawierających substancję organiczną oraz skamieniałości. Pośród nich wyróżnia się formacja łupków ałunowych. Te pochodzące z kambru i ordowiku łupki słyną z obecnego w nim uranu (w koncentracjach sięgających nawet 100-300 ppm). Rozprzestrzenione są one także poza Bornholmem, głównie w Szwecji i Norwegii (dokładniejsza charakterystyka łupków ałunowych została opisana w ramach planowanego stanowiska w szwedzkim Simrishamn. Zawierają one w sobie także fazy mineralne koncentrujące pierwiastki ziem rzadkich.
Z kolei w miejscowości Rønne na południowym zachodzie wyspy interesujące litologie powiązane są z aktywnością magmową, która doprowadziła do utworzenia granitu z Ronne. Z masywem granitowym powiązane były wystąpienia kaolinu (minerału ilastego, powstałego z wietrzenia granitu) oraz żyły pegmatytowe. Te ostatnie potencjalnie mogą koncentrować w sobie minerały zawierające lit, rubid, cez, cer, itr czy lantan [Thomas i in., 2010, Thomas i Davidson, 2012].
Kamieniołom granitu w okolicach Rønne [fot. Wojciech Durak]
Bibliografia:
Jamorska I., Gil K., Kamińska A., Piątkowska D., Sokólska A., Żarnowska J., 2014. Geological and tourist attractions of southern Bornholm. Geotourism/Geoturystyka 2(37), 21-32.
Thomas R., Davidson P., Schmidt Ch., 2010. Extreme alkali bicarbonate- and carbonate-rich fluid inclusions in granite pegmatite from the Precambrian Ronne granite, Bornholm Island, Denmark, Contributions to Mineralogy and Petrology 161, 315-329.
Thomas R., Davidson P., 2012. Water in granite and pegmatite-forming melts. Ore Geology Reviews 46, 32-46.
