Jasmundzki Park Narodowy / klif Dwasieden – Pieśń Lodu i Sejsmiki
Pierwszym miejscem, które odwiedzimy na trasie naszego rejsu będzie półwysep Jasmund należący do niemieckiej wyspy Rugia. Znajduje się tam kompleks glacitektoniczny, prezentujący osady zlodowaceń plejstoceńskich zdeformowane przez różne procesy. Nasza wizyta geologiczna w obrębie Jasmundzkiego Parku Narodowego obejmie zarówno klif Jasmundu, zapisujący ślady glacitektoniki, jak i położony na jego zapleczu klif Dwasieden prezentujący sejsmity (warstwy osadów zdeformowanych przez trzęsienia ziemi) oraz deformacje związane z wytapianiem kier i gór lodowych.
Jasmundzki Park Narodowy
Skały węglanowe reprezentujące górną kredę na Rugii są pokryte nieskonsolidowanymi osadami czwartorzędowymi, które zostały zdeponowane podczas dwóch najmłodszych z plejstoceńskich zlodowaceń – zlodowacenia Odry, które trwało miedzy ok. 400 000 a 130 000 lat przed naszą erą) i Wisły (Vistulian, Weichselian glaciation, między ok. 115 000 a 12 000 lat przed naszą erą). Jasmundzki kompleks glacitektoniczny, odsłaniający się wzdłuż wybrzeży Morza Bałtyckiego na NE od miasta Saasnitz i pozostający pod ochroną jako część Jasmundzkiego Parku Narodowego, jest jednym z najbardziej spektakularnych przykładów wielkoskalowej działalności deformacyjnej lądolodów w centralnej Europie. Do procesów glacitektonicznych zaliczamy wszystkie procesy spowodowane ruchem i naciskiem lądolodów (niekiedy również lodowców), które prowadzą do deformacji skał pod- i /lub przed lądolodem. Aktywność lądolodu rozwijającego się na prezentowanym obszarze podczas fazy pomorskiej zlodowacenia Wisły, ok. 17,6 ka BP doprowadziła do nasuwania się i sfałdowania skał przed czołem lądolodu, czego wynikiem był rozwój wielkoskalowych grzbietów w obrębie zarówno osadów czwartorzędowych jak i niżejległych kredowych skał węglanowych. (Gehrmann i Harding, 2018; Gehrmann, 2020; Gehrmann i in., 2022).
Stanowisko Dwasieden zlokalizowane jest 2 km na SW od centrum miasta Sassnitz. W miejscu tym osady kredowe stykają się bezpośrednio ze skałami czwartorzędowymi, które zawierają w sobie pozostałości po zlodowaceniach: gliny glacjalne (polodowcowe) przewarstwione osadami wód lodowcowych oraz jezior lodowcowych. Są one powiązane z dwoma najmłodszymi zlodowaceniami plejstoceńskimi: zlodowaceniem Odry oraz zlodowaceniem Wisły (odpowiednio 400 000 – 130 000 oraz 115 000 – 12 000 lat p.n.e.).
fot. Szymon Belzyt
Graficzna prezentacja osadów polodowcowych zdeformowanych przez procesy peryglacjalne (warstwa SSDS-1) oraz trzęsienia ziemi (warstwy SSDS-2; SSDS-3) (Pisarska-Jamrozy i in., 2018).
Najbardziej interesujące procesy geologiczne są zapisane w osadach jezior proglacjalnych. Miękki, drobnoziarnisty osad po zdeponowaniu na dnie zbiornika był podatny na deformacje o różnym pochodzeniu, co pozwoliło na rozwój interesujących struktur deformacyjnych.
Jednym z czynników deformujących osad były procesy peryglacjalne, objawiające się formowaniem klinów mrozowych wciskanych w osad i pozostawiających zagłębienia wypełniane wtórnie materiałem.
Inny czynnik deformacyjny stanowiły trzęsienia ziemi. Ustępowanie ogromnych mas lądolodu prowadziło do zmian naprężeń w obrębie skorupy ziemskiej i skutkowało reaktywacją starszych uskoków. Przemieszczenia na powierzchniach uskoków generowały trzęsienia ziemi, a rozchodzące się fale sejsmiczne prowadziły do upłynnienia osadów na powierzchni i powstania sejsmitów, czyli warstw osadów zdeformowanych przez trzęsienia ziemi, które zawierają liczne i zróżnicowane struktury deformacyjne, takie jak pionowe struktury ucieczkowe czy struktury pogrązowe.
Innymi ciekawymi deformacjami związanymi z obecnością lądolodu są dropstony i dumpstony. Są to pozostałości materiału osadowego, który był pierwotnie rozproszony w lodzie kier i gór lodowych a następnie z nich wytapiany i ponownie osadzany. Dropstony to pojedyncze klasty (ziarna, bloki lub głazy) z napławiania, a dumpstony to zespoły klastów i drobniejszych ziaren zgromadzonych na powierzchni lodu a następnie zrzucanych do wody w wyniku nierównomiernego topnienia gór lodowych.
Bibliografia:
Gehrmann, A. and Harding, C.: Blieschow on Jasmund – geomorphology and glacigenic landforms: keys to understanding the deformation chronology of Jasmund, DEUQUA Spec. Pub., 2, 11–17, https://doi.org/10.5194/deuquasp-2-11-2019, 2019.
Gehrmann, A. (2020): The multistage structural development of the Upper Weichselian Jasmund Glacitectonic Complex (Rügen, NE Germany) – E & G Quaternary Science Journal, 69: 59-60, https://doi.org/10.5194/egqsj-69-59-2020.
Gehrmann, A., Pedersen, S.A.S. & Meschede, M. New insights into the structural development and shortening of the southern Jasmund Glacitectonic Complex (Rügen, Germany) based on balanced cross sections. Int J Earth Sci (Geol Rundsch) 111, 1697–1715 (2022). https://doi.org/10.1007/s00531-022-02216-y
Pisarska-Jamrozy, M., Belzyt, S., Börner, A., Hoffmann, G., Hüneke, H., Kenzler, M., Obst, K., Rother, H., van Loon, A. J. (2018): Evidence from seismites for glacio-isostatically induced crustal faulting in front of an advancing land-ice mass (Rügen Island, SW Baltic Sea), Tectonophysics, 745, 338–348
