Stanowisko Simrishamn
Simrishamn – Kopalnia naturalnych skarbów / Metaliczno-organiczne królestwo
Simrishamn jest miastem portowym we wschodniej Skanii (kraina geograficzna leżąca na południu Szwecji). Udamy się tam w celu poszukiwania odsłonięć łupków ałunowych.
Łupki ałunowe stanowią formację skalną, która powstała między środkowym kambrem a dolnym ordowikiem (tj. ok. 485 milionów lat temu). Formacja ta jest rozpowszechniona na bardzo szerokim obszarze. Miejsca, w których natrafimy na łupki ałunowe to: kaledonidy wzdłuż szwedzko-norweskiej granicy, pokrycie prekambryjskiej platformy Baltoskandii, basen norwesko-duński oraz kilka miejsc ponad młodszymi osadami Morza Bałtyckiego oraz Danii. Miąższość tej formacji jest zróżnicowana: od 10 m (na wschodnich krańcach Polski, Estonii i Rosji) po nawet 100 m (na północnym-zachodzie).
Co wyjątkowego można znaleźć w łupkach ałunowych? Łatwiej będzie wymienić czego nie można znaleźć, bowiem formacja ta zawiera w sobie wiele interesujących znalezisk. Będą to przede wszystkim: substancja organiczna, metale ciężkie (w tym uran i pierwiastki REE) oraz skamieniałości.
Łupki te są łupkami bitumicznymi, co wynika z obecności w nich substancji organicznej. Potrafi ona osiągać nawet do 25% wagowych skały. Występuje w postaci kerogenu (tj. zwartych cząsteczek organicznych powstałych ze wzbogacenia w węgiel szczątków roślin/glonów pod wpływem ciśnienia i temperatury) złożonego głównie z macerałów witrynitopodobnych. Nazwa „witrynitopodobne” bierze się od podobieństwa optycznego do macerałów z grupy witrynitu, powstających ze szczątków roślin lądowych. Jednak z racji powstania łupków ałunowych na długo przed pierwszymi roślinami lądowymi, nie mogły one być zatem materiałem źródłowym dla tego kerogenu. Aby wyjaśnić genezę substancji organicznej w łupkach ałunowych rozważano wiele hipotez, m.in. bitumeny stałe czy też syndepozycyjne resztki organiczne.
Formacja ta jest wzbogacona w różne metale, przede wszystkim w uran, którego koncentracja wynosi średnio 100-300 ppm. Związany jest on w fazach uranonośnych, takich jak uraninit czy brannieryt. Z uwagi na wysokie koncentracje uranu, łupki ałunowe były eksploatowane dla uranu, który pozyskiwano poprzez ługowanie z pomocą kwasu siarkowego. Skały te zawierają także inne metale: molibden, wanad, nikiel, cynk, ołów, miedź, chrom, kobalt, mangan, oraz pierwiastki ziem rzadkich. Wszystkie wymienione pierwiastki mogą formować własne fazy (m.in. siarczki (metale nieżelazne) lub fosforany i krzemiany (metale ziem rzadkich)) bądź koncentrować się w rozproszonej formie w minerałach skałotwórczych tudzież w materii organicznej.
Łupki ałunowe są również znane z zespołu skamieniałości. Stratygrafowie wyróżnili wiele biostref występowania gatunków trylobitów w obrębie łupków ałunowych jak i niżejległych formacji dolnego kambru. Ciekawym paleontologicznym znaleziskiem w obrębie formacji jest tzw. fauna z Orsten, zawierająca sfosylizowane (sfosforyzowane lub zsylifikowane) szczątki późnokarbońskich niewielkich zwierząt pancerzykowych.
BIBLIOGRAFIA:
Schulz, H. M., Yang, S., Schovsbo, N. H., Rybacki, E., Ghanizadeh, A., Bernard, S., Mahlstedt, N., Krüger, M., Amann-Hildebrandt, A., Krooss, B. M., Meier, T., & Reinicke, A. (2021). The Furongian to Lower Ordovician Alum Shale Formation in conventional and unconventional petroleum systems in the Baltic Basin – A review. In Earth-Science Reviews (Vol. 218). https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2021.103674
https://en.wikipedia.org/wiki/Simrishamn
https://en.wikipedia.org/wiki/Orsten
https://en.wikipedia.org/wiki/Cambropycnogon
https://en.wikipedia.org/wiki/Cambropachycope
