Historia Instytutu
Powstanie mineralogii jako nauki jest ściśle związane z obszarem Dolnego Śląska. Rejon ten był jednym z obszarów, na którym średniowieczne górnictwo przekształciło się w nowoczesną mineralogię i geologię. Początki nauczania szeroko pojętej geologii- wcześniej geognozji- we Wrocławiu są trudne do określenia, ale już w drugiej połowie XVIII wieku prowadzone były wykłady na ówczesnej uczelni wyższej prowadzonej przez Jezuitów – poprzedniczce obecnego Uniwersytetu. Za przełomowy okres rozwoju nauk geologicznych uważa się początek XIX w i powstanie we Wrocławiu Uniwersytetu Śląskiego im. Fryderyka Wilhelma. Od tego czasu działalność naukowa w zakresie nauk geologicznych i mineralogicznych stała na bardzo wysokim poziomie. Pracowali tu m in. krystalograf M.L. Frankenheim, fizyk G. Kirchhoff, chemik R. Bunsen czy botanik H.R. Goppert. Na Uniwersytecie powstaje Katedra Geognozji oraz Gabinet Mineralogiczny.
Rozwój nauk geologicznych można podzielić na dwa główne okresy. Pierwszy to lata 1811-1945, drugi zaś rozpoczyna się już w polskim Wrocławiu po 1945 roku.
Wiek XIX
Pierwszym dyrektorem Gabinetu Mineralogicznego, a jednocześnie profesorem mineralogii i geologii był Karl von Raumer, dawny radca górniczy berlińskiego ministerstwa górnictwa. W swojej pracy wydanej w 1811 roku sprzeciwił się swojemu nauczycielowi Wernerowi, uznając stanowisko plutonistów i opinię geologów brytyjskich. Przypisuje się jemu prawdopodobnie pierwsze badania geologiczne Karkonoszy. Dzięki zabiegom Raumera przy obecnej ul. Kuźniczej umieszczono zakupioną kolekcję mineralogiczną, która stała się zaczątkiem późniejszego Muzeum Mineralogicznego. Po wyjeździe Raumera z Wrocławia, wykłady z geologii przejął H. Steffens. H. Steffens opracował szczegółowy podręcznik mineralogii w 4 tomach. W 1811 odkrył nowy minerał – ilvait. Opublikował prace dotyczące geologii przedgórza sudeckiego a także o kontaktach pokładów węgla z żyłami porfirowymi. W pionierskim okresie rozwoju geologii w rzędzie zasłużonych osób dla mineralogii Śląska pojawiają się polskie nazwiska. Jednym z nich jest A. Kaluza, autor podręcznika z 1819 roku będący najdawniejszym opisem śląskich minerałów. Lata 1832-1855 to kres ożywionej działalności naukowej i dydaktycznej mineraloga E. F. Glockera. Po odejściu Steffensa został mianowany profesorem mineralogii i dyrektorem Gabinetu Mineralogicznego. Stworzył własną szkołę naukową rozpoczynając nowy, intensywny okres rozwoju mineralogii wrocławskiej. Do największych osiągnięć Glockera należy odkrycie dziewięciu nowych minerałów, m in. cyanotrichit, seladonit, chalkostibit. W latach 1836-1854 część wykładów z mineralogii prowadził również znakomity krystalograf i fizyk M.L. Frankenheim, który jako pierwszy wprowadził pojęcie sieci przestrzennych.
Lata 1855-1887 to okres działalności we Wrocławiu wybitnego geologa i paleontologa Ferdynanda Roemera. Instytut Geologiczno-Paleontologiczny i Muzeum Geologiczne, które pierwotnie wchodziły w skład Katedry Geologii i Mineralogii Uniwersytetu Śląskiego, zawdzięczają swój duży rozwój osobie prof. Roemera., który od 1855 roku aż do swojej śmierci w roku 1891 kierował Katedrą Geologii i Mineralogii. F. Roemer stworzył również Muzeum Geologiczne – bardzo nowoczesne jak na owe czasy pod względem techniki wystaw i zachowanych okazów. Po roku 1897 dokonano reorganizacji struktury jednostek naukowych i utworzono instytuty. Znacznie powiększono przestrzenie wystawiennicze Muzeum Geologicznego. Powiększenie liczby pomieszczeń Instytutu umożliwiło również zwiększenie liczby studentów i praktykantów. Profesor Roemer miał wyjątkowy dar zjednywania współpracowników. Jednym z nich był Friedrich Martin Websky, zatrudniony w Wyższym Urzędzie Górniczym we Wrocławiu. W trakcie powstawania nowego muzeum Websky stał się bliskim współpracownikiem Roemera. Sale mineralogiczna i śląska w Muzeum Mineralogicznym były całkowicie dziełem Webskie’go i kustosza Hansa Fiedlera, autora pierwszej monografii o minerałach Dolnego Śląska. Zgodnie z opinią ówczesnych Websky uchodził za najwybitniejszego mineraloga ówczesnych Niemiec. Był autorem licznych prac z zakresu geologii, mineralogii, optyki i badań krystalograficznych oraz odkrywcą nowych minerałów.
W 1868 roku Websky opublikował we Wrocławiu ważną pracę, która dotyczyła zagadnień ciężaru właściwego minerałów. W 1874 roku opuścił Wrocław a jego miejsce zajął Arnold von Lasaulx, który wykładał mineralogię do 1880 roku. Był on już wówczas znanym specjalistą z zakresu optyki kryształów – wynalazcą tzw. soczewki Lasaulxa w mikroskopach polaryzacyjnych. W kolejnych latach na Uniwersytecie Wrocławskim wykłady prowadzili m in. prof. Theodor Liebisch, Andreas Arzruni, Carl Hintze czy Johannes Georg Lehmann. W 1897 roku na Uniwersytecie Śląskim we Wrocławiu powołano nowe jednostki naukowe: Instytut Mineralogiczny, Muzeum Mineralogiczne oraz Instytut Geologiczno-Paleontologiczny. W tym okresie następuje kolejny rozkwit nauk mineralogicznych na Uniwersytecie. Prof. C. Hintze stworzył sławną wrocławską szkołę mineralogiczną. Opublikował monumentalny liczący ponad 5000 stron podręcznik mineralogii szczegółowej Handbuch der Mineralogie.
Początek XX wieku
W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej w problematyce badawczej coraz więcej uwagi poświęcano problematyce surowców mineralnych Dolnego Śląska. W 1906 roku pod redakcją prof. Artura Sachsa ukazała się monografia surowców mineralnych Śląska. W roku 1928 nastąpiło połączenie Instytutu Mineralogicznego z Muzeum Mineralogicznym w jeden zakład naukowy pod nazwą Instytut Mineralogiczno-Petrograficzny i Muzeum.
W 1919 roku dyrektorem Instytutu Geologii i Paleontologii zostaje Hans Cloos – jeden z najwybitniejszych geologów, którego nowoczesne idee znalazły się w wielu podręcznikach. W swojej pracy naukowej skupiał się na geologii regionalnej Sudetów i ich przedpola oraz geologii ciał plutonicznych, które to badania okazały się najbardziej owocne i interesujące. W 1922 roku wydał książkę poświęconą budowie geologicznej Śląska. Dzieło stało się pierwszym regionalnym omówieniem budowy Sudetów i ich przedpola. Prof. Hans Cloos opublikował swoje najlepsze wyniki badań we Wrocławiu, tu uzyskał międzynarodową sławę, a wrocławski ośrodek geologiczny stał się ważnym, światowym centrum rozwoju geologii.
W latach 1931-1945 w Instytucie pracował prof. Erich Bederke – bliski współpracownik H. Cloosa. W swojej pracy naukowej skupiał się początkowo na badaniach masywu kłodzko- złotostockiego. W 1924 a następnie w 1929 roku ukazały się dwie podstawowe prace Bederkiego dotyczące osadów dewońskich w Sudetach oraz tektoniki tych gór.
W ostatnim okresie niemieckiej działalności Instytutu Mineralogiczno-Petrograficznego i Muzeum dyrektorem był prof. Kurt Spangenberg, który funkcję tę sprawował do 1945 roku. W swoich badaniach zajmował się chromitami okolic Sobótki oraz złożami niklu w Szklarach. Zasługą prof. Spangenberga było wywiezienie w 1945 roku do Strzegomia kolekcji zbiorów mineralogicznych i paleontologicznych. Dzięki temu nie uległy one większemu rozproszeniu.
Okres po 1945 roku
Po II wojnie światowej Wrocław zmienił przynależność państwową. Władze polskie postanowiły przekształcić uczelnie niemieckie w polskie państwowe szkoły akademickie i dekretem z dn. 24 sierpnia powołały do życia Uniwersytet Wrocławski oraz Politechnikę Wrocławską, które do 1951 funkcjonowały ze wspólną administracją. Geologia była jednym z pierwszych kierunków, na których rozpoczęły się zajęcia. Początki nie były łatwe, bo w związku z niemiecką obroną Festung Breslau znaczna część miasta była zniszczona. Z ruin budynków, mieszczących dawne zakłady geologii i mineralogii udało się uratować część zbiorów, odzyskano także niektóre kolekcje muzealne ewakuowane podczas wojny. Odzyskane zbiory trafiły do budynku przy dzisiejszej ul. B. Prusa, gdzie cześć z nich służyła jako kolekcja dydaktyczna dla pierwszych studentów. Początkowo, ze względu na braki kadrowe zakres przedmiotów był bardzo ograniczony, odbywały się wykłady z geologii ogólnej prowadzone przez prof. Henryka Teisseyre oraz z geomorfologii prowadzone przez prof. Mieczysława Klimaszewskiego. Wraz z reaktywacją geologii, powstało Studenckie Koło Naukowe Geologów, które (z przerwami) funkcjonuje do dnia dzisiejszego.
W roku akademickim 1946/1947 oferta edukacyjna została w znacznym stopniu rozszerzona. Prof. Henryk Teisseyre prowadził wykłady z geologii dynamicznej oraz wstęp do geologii stratygraficznej, prof. Kazimierz Maślankiewicz wykładał zarys mineralogii i wstęp do petrografii. Studenci uczestniczyli również w ćwiczeniach geologicznych dla początkujących (kameralnych i terenowych) oraz ćwiczeniach z mineralogii i petrografii. W tym okresie zaczęły się też formować katedry: Geologii Ogólnej pod kierunkiem prof. Henryka Teisseyra oraz Mineralogii i Petrografii pod kierownictwem prof. Kazimierza Maślankiewicza. W roku 1947 Józef Oberc jako pierwszy na geologii uzyskał tytuł doktora. Rok później (1948) została powołana Katedra Geologii Stratygraficznej pod kierownictwem prof. Józefa Zwierzyckiego.
Wiosną 1949 roku siedziba geologii została przeniesiona do budynku byłego Arbeisamtu przy ulicy Cybulskiego, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego. Choć warunki do pracy były ciężkie, sukcesywnie rosła liczba prowadzonych wykładów, a w roku akademickim 1949/1950 4-letnie studia ukończyli pierwsi absolwenci. W latach 50-tych zmieniono organizację studiów na 5-letnie, wprowadzono nowe przedmioty i zwiększono liczę zajęć terenowych. W tym okresie 222 osoby uzyskały stopień magistra, a 5 tytuł doktora.
Od początku pobytu we Wrocławiu, równolegle do odbudowy programu kształcenia wrocławscy akademicy prowadzili intensywne badania naukowe w Sudetach i na ich przedpolu. Ich efektem były stopniowo pojawiające się publikacje. Prof. Józef Zwierzycki wydał pracę o złożach surowców mineralnych na Dolnym Śląsku opracował też mapę geologiczną rejonu wrocławskiego w skali 1:500 000. To właśnie badania i koncepcja naukowa prof. Zwierzyckiego stały się podstawą do zaprojektowania prac geologiczno-poszukiwawczych na północ od Wrocławia, co doprowadziło do odkrycia rud miedzi dzisiejszego Zagłębia Legnicko-Głogowskiego. Prof. Henryk Teisseyre wraz z uczniami regularnie publikował sprawozdania z badań geologicznych w Sudetach, a w 1957 ukazała się pod jego redakcją praca zbiorowa „Geologia regionalna Polski t.3. Sudety”.
By usprawnić pracę naukową i dydaktyczną, dotychczas funkcjonujące osobno 3 katedry 1 lipca 1957 r. powołano w Zespół Katedr Geologii i Mineralogii pod kierunkiem prof. Henryka Teisseyre. W 1963 utworzono 4. Katedrę Geologii Dynamicznej kierowaną przez prof. Oberca. Zespół Katedr został przekształcony 1 października 1967 r. w Instytut Geologiczny. Niedługo później przemianowano go na Instytut Nauk Geologicznych. Jego pierwszym dyrektorem został prof. Kazimierz Maślankiewicz, którego rok później zastąpił na stanowisku dr. hab. Kazimierza Dziedzica. W 1969 r. wszystkie katedry przekształcono w zakłady. W 1960 r. powołano do życia Stowarzyszenie Geologów Wychowanków Uniwersytetu Wrocławskiego, które aktywnie działa do dnia dzisiejszego.
Porządkowano także zbiory (biblioteczne oraz kolekcje muzealne), które udało się uratować z wojennej zawieruchy. Już w 1952 otworzono bibliotekę wraz z czytelnia, a w korytarzach Katedry Mineralogii i Petrografii stworzono pierwszą wystawę mineralogiczną.
Rozwijała się także współpraca międzynarodowa, co pozwoliło na częstsze wyjazdy naukowo-badawcze jak również dłuższe wyjazdy stypendialne nie tylko do krajów bloku wschodniego, ale również m.in. do Finlandii, Szwecji, Francji, czy też Austrii. Badania naukowe uniwersyteckich geologów w dalszym ciągu skupiały się głównie na Sudetach i obszarach przyległych. Wśród najważniejszych wrocławskich badaczy obszaru sudeckiego z tego okresu możemy wymienić m.in. Henryka Teisseyre, Józefa Oberca, Tadeusza Gunię, Jerzego Dona, Mariana Dumicza, Kazimierza Dziedzica, Irenę Wojciechowską.
W latach 70-tych następowały zmiany w strukturze ING związane z modernizacją programu studiów oraz przybywaniem nowej kadry naukowej. Otwierano nowe pracownie i zakłady. Instytut wzbogacał się też w aparaturę naukowo-badawczą. Efektem działalności naukowej było ponad 200 artykułów i oraz ponad 200 odczytów wygłoszonych w kraju i zagranicą. Jednym z najważniejszych wydarzeń w tym okresie było nadanie tytułu doktora honoris causa profesorowi Henrykowi Teisseyre w czasie obchodów XXX-lecia powojennego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Rok akademicki 1980/1981 to początek okresu ważnych przemian społeczno-politycznych w Polsce. Już od inauguracji zajęć 1 października społeczność akademicka podjęła działania w kierunku demokratyzacji życia na Uniwersytecie. Pomimo kilkukrotnych przerw w nauce spowodowanych strajkami, prace naukowo-badawcze były prowadzone normalnie, a program studiów został zrealizowany w terminie. W 1981 oficjalnie zostały reaktywowane Muzea, które uzyskały rangę Zakładów. Kierownikiem Muzeum Geologicznego została dr Jadwiga Gorczyca-Skała, a Muzeum Mineralogicznego dr hab. Michał Sachanbiński. Pomimo zawirowań politycznych i związanych z nimi trudności, lata 80. to okres intensywnej pracy naukowej uniwersyteckich geologów. W tym czasie opublikowano około 700 prac, wygłoszono prawie 200 odczytów, a dr Andrzej Grodzicki zgłosił 4 opracowane zespołowo patenty.
W kolejnych latach struktura ING nadal się zmieniała, powstawały kolejne Zakłady i Pracownie. Ważnym wydarzeniem w historii Instytutu było przejęcie przez Uniwersytet budynku byłego Komitetu Wojewódzkiego PZPR przy pl. M. Borna 9. Nowe pomieszczenia umożliwiły poprawę warunków pracy naukowej i dydaktycznej. Do nowej lokalizacji została również przeniesiona biblioteka, do której wcielono instytutowe zbiory kartograficzne. Istotne zmiany zaszły też w sferze dydaktycznej – zatwierdzono program 2-stopniowych studiów oraz powołano Studium Doktoranckie Geologii.
Początek XXI wieku
Jednym z najważniejszych wydarzeń ostatniego 20-lecia był podział w 2006 r. Wydziału Nauk Przyrodniczych, w wyniku, którego geografia i geologia wyodrębniły się tworząc Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska. Kolejne istotne zmiany zaszły w sferze dydaktyki. Uchwałą z dnia 19.12.2014 utworzono studia I-go stopnia na nowym kierunku jakim była Inżynieria Geologiczna, a 21.03.2018 powołano studia 2-go stopnia. W 2019 r. zlikwidowano Studium Doktoranckie Geologii, a w jego miejsce powołano Kolegium Doktorskiego Geografii i Geologii działające w ramach Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.
Obecnie Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego jest jedną z największych placówek badawczych i dydaktycznych w Polsce zajmujących się naukami o Ziemi. Do dyspozycji naukowców jest nowoczesna, wyspecjalizowana aparatura badawcza, a jej liczba sukcesywnie się zwiększa. Działalność badawcza i dydaktyczna Instytutu obejmuje praktycznie wszystkie dziedziny geologii. Publikacje naukowe pracowników i doktorantów są od 2006 r. rejestrowane w Bibliotece Instytutu i udostępnione w ogólnouczelnianej bazie „Bibliografia Publikacji Pracowników i Doktorantów Uniwersytetu Wrocławskiego”.
Literatura:
- Gorczyca-Skała J. 1995: „50 lat polskiej geologii na Uniwersytecie Wrocławskim (1945-1995)”. Acta Universitatis Wratislaviensis No 1739, Prace Geol.-Miner. L
- Grodzicki A. (red.). 2003: “Historia nauk geologicznych na Uniwersytecie Wrocławskim 1811-2003”. Acta Universitatis Wratislaviensis No 2550
